Δικαστής B. Learned Hand
"Ο νόμος, στη μεγαλοπρεπή του ισότητα, απαγορεύει στους πλούσιους όπως και στους φτωχούς να κοιμούνται κάτω από γεφύρια, να ζητιανεύουν στους δρόμους και να κλέβουν ψωμί."
"Ο νόμος, στη μεγαλοπρεπή του ισότητα, απαγορεύει στους πλούσιους όπως και στους φτωχούς να κοιμούνται κάτω από γεφύρια, να ζητιανεύουν στους δρόμους και να κλέβουν ψωμί."
Ανατόλ Φράνς
Είναι συνηθισμένη πια η μομφή και είχε εκφραστεί πριν από ένα-δύο χρόνια από τον Θεόδωρο Πάγκαλο : η έκληση για το σύνθημα "νόμος είναι το δίκιο του εργάτη" καταδεικνύει τη μη αποδοχή της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας εκ μέρους εκείνων που το φωνάζουν (της "άκρας αριστεράς" είχε πει ο κ. Πάγκαλος). Έτσι το "δίκιο του αγρότη", το δίκιο του καθενός, διακωμωδείται και καταγγέλεται ως αντιδημοκρατική εκτροπή, ή τουλάχιστον σαν αφόρητος λαϊκισμός. Έτσι δημιουργούνται και κυκλοφορούν παραλλαγές του συνθήματος "νόμος είναι το δίκιο του κουκουλοφόρου", "νόμος είναι το δίκιο του ταβερνιάρη", κοκ, προκειμένου να καταδειχθεί "το γελοίον" της ιδέας.
Σε μια χώρα όμως όπου η ταξική διάσταση της απονομής δικαιοσύνης, το απυρόβλητο, όχι μόνο της πολιτικής ελίτ (όπως είδαμε πρόσφατα) αλλά και της επιχειρηματικής από μεγάλο μέρος των κυρώσεων που αφορούν τους "κοινούς θνητούς" (πχ πόσοι ιδιώτες θα μπορούσαν να συνεχίσουν απρόσκοπτα την κατασκευή κτίσματος την οποία το ΣτΕ έχει χαρακτηρίσει παράνομη, όπως συνέβη προ ετών, χωρίς να βρεθούν στη φυλακή;), είναι καταφανές, αναρωτιέται κανείς μήπως το "νόμος είναι το δίκιο του εργάτη" είναι μια έκκληση, μια απαίτηση, εκδημοκρατισμού των νόμων (ή τέλος πάντων της εφαρμογής τους) και της δικαιοσύνης. Δεν κυριολεκτεί, υποδεικνύει. Άλλωστε "εργάτες", με την ευρεία έννοια, είμαστε οι περισσότεροι.
Οι νόμοι είναι προϊόντα κοινωνικών συμβιβασμών και αποτυπώνουν το συσχετισμό των κοινωνικών δυνάμεων, υπό το φώς του εθιμικού και του ιστορικά επικρατήσαντος. Το ίδιο και οι όροι εφαρμογής τους. Είναι αστείο να θεωρείται η νομιμότητα ως ένα ον πέρα από την ιστορία και την κοινωνική ζυγαριά, σαν "μαθηματικά αξιώματα και πορίσματα", 'οπως σημείωνε απαξιωτικά και ένας άλλος αμερικανός δικαστής ο Oliver Wendel Holmes. Το "δίκιο του εργάτη" είναι λοιπόν αίτημα και αγώνας στο πεδίο της κοινωνικής σύγκρουσης που παράγει τους καθοριστικούς για τους νόμους συσχετισμούς: απαιτεί να γείρει η ζυγαριά της κοινωνικής διαπραγμάτευσης πιο κοντά στα συμφέροντα της πλειοψηφίας και όχι της μειοψηφίας της κοινωνίας, και δηλώνει την προθυμία να αγωνιστεί κανείς για αυτό. Όχι μόνο είναι δημοκρατικά νόμιμο, είναι και δημοκρατικά επιθυμητό, εφόσον τουλάχιστον παραδέχεται κανείς ότι ένα από τα καθήκοντα της δημοκρατίας είναι να μην νομοθετεί συστηματικά εναντίον των συμφερόντων της πλειονότητας.
Εγείρονται βέβαια ζητήματα : ποιος προσδιορίζει το "δίκιο του εργάτη"; Ποιος το νομοθετεί; Μα η ίδια η δημοκρατική διαδικασία είναι η απάντηση-εγώ θα έλεγα και η κοινοβουλευτική. Δεν νοείται διαμεσολάβηση άλλη από αυτήν που συνειδητά εγκρίνει ο καθένας. Η δημοκρατία είναι ακριβώς το μόνο πεδίο μέσα στο οποίο το "δίκιο του εργάτη" νομιμοποιείται ως δημοκρατικό αίτημα.
Τέλος: αν η δυσαρέσκεια με τους νομοθέτες και τη δικαιοσύνη εντείνεται όταν οι κοινωνικοί συσχετισμοί δεν αποτυπώνονται έγκαιρα στα επίπεδα αυτά, είναι βέβαιο ότι στην καινούρια συγκυρία στην οποία εισερχόμαστε, ένα αναζωογονημένο, πολύμορφο και διεκδικητικό κίνημα θα απαιτήσει πλεον εντονότερα το δίκιο του εργάτη και του αγρότη, με ποικίλα, συγκλίνοντα συνθήματα.
"Θεωρώ πως οι ταξικές διαφορές είναι αντίθετες στη δικαιοσύνη και, σε τελική ανάλυση, βασισμένες στη βία."
Σε μια χώρα όμως όπου η ταξική διάσταση της απονομής δικαιοσύνης, το απυρόβλητο, όχι μόνο της πολιτικής ελίτ (όπως είδαμε πρόσφατα) αλλά και της επιχειρηματικής από μεγάλο μέρος των κυρώσεων που αφορούν τους "κοινούς θνητούς" (πχ πόσοι ιδιώτες θα μπορούσαν να συνεχίσουν απρόσκοπτα την κατασκευή κτίσματος την οποία το ΣτΕ έχει χαρακτηρίσει παράνομη, όπως συνέβη προ ετών, χωρίς να βρεθούν στη φυλακή;), είναι καταφανές, αναρωτιέται κανείς μήπως το "νόμος είναι το δίκιο του εργάτη" είναι μια έκκληση, μια απαίτηση, εκδημοκρατισμού των νόμων (ή τέλος πάντων της εφαρμογής τους) και της δικαιοσύνης. Δεν κυριολεκτεί, υποδεικνύει. Άλλωστε "εργάτες", με την ευρεία έννοια, είμαστε οι περισσότεροι.
Οι νόμοι είναι προϊόντα κοινωνικών συμβιβασμών και αποτυπώνουν το συσχετισμό των κοινωνικών δυνάμεων, υπό το φώς του εθιμικού και του ιστορικά επικρατήσαντος. Το ίδιο και οι όροι εφαρμογής τους. Είναι αστείο να θεωρείται η νομιμότητα ως ένα ον πέρα από την ιστορία και την κοινωνική ζυγαριά, σαν "μαθηματικά αξιώματα και πορίσματα", 'οπως σημείωνε απαξιωτικά και ένας άλλος αμερικανός δικαστής ο Oliver Wendel Holmes. Το "δίκιο του εργάτη" είναι λοιπόν αίτημα και αγώνας στο πεδίο της κοινωνικής σύγκρουσης που παράγει τους καθοριστικούς για τους νόμους συσχετισμούς: απαιτεί να γείρει η ζυγαριά της κοινωνικής διαπραγμάτευσης πιο κοντά στα συμφέροντα της πλειοψηφίας και όχι της μειοψηφίας της κοινωνίας, και δηλώνει την προθυμία να αγωνιστεί κανείς για αυτό. Όχι μόνο είναι δημοκρατικά νόμιμο, είναι και δημοκρατικά επιθυμητό, εφόσον τουλάχιστον παραδέχεται κανείς ότι ένα από τα καθήκοντα της δημοκρατίας είναι να μην νομοθετεί συστηματικά εναντίον των συμφερόντων της πλειονότητας.
Εγείρονται βέβαια ζητήματα : ποιος προσδιορίζει το "δίκιο του εργάτη"; Ποιος το νομοθετεί; Μα η ίδια η δημοκρατική διαδικασία είναι η απάντηση-εγώ θα έλεγα και η κοινοβουλευτική. Δεν νοείται διαμεσολάβηση άλλη από αυτήν που συνειδητά εγκρίνει ο καθένας. Η δημοκρατία είναι ακριβώς το μόνο πεδίο μέσα στο οποίο το "δίκιο του εργάτη" νομιμοποιείται ως δημοκρατικό αίτημα.
Τέλος: αν η δυσαρέσκεια με τους νομοθέτες και τη δικαιοσύνη εντείνεται όταν οι κοινωνικοί συσχετισμοί δεν αποτυπώνονται έγκαιρα στα επίπεδα αυτά, είναι βέβαιο ότι στην καινούρια συγκυρία στην οποία εισερχόμαστε, ένα αναζωογονημένο, πολύμορφο και διεκδικητικό κίνημα θα απαιτήσει πλεον εντονότερα το δίκιο του εργάτη και του αγρότη, με ποικίλα, συγκλίνοντα συνθήματα.
"Θεωρώ πως οι ταξικές διαφορές είναι αντίθετες στη δικαιοσύνη και, σε τελική ανάλυση, βασισμένες στη βία."
Αλβέρτος Αϊνστάιν, "ο κόσμος όπως τον Βλέπω".
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου